Առաջադրանք (դեկ․ 12-19)

Համառոտ վերաշարադրել առասպելը, համեմատել, համադրել, գտնել անճշտություններ/«Վիպասանք» վիպաշարը, կարդալուց հետո/:

Աժդհակը մարաստանի թագավորն էր և Տիգրանի դաշնակիցը։ Բայց տիգրանը նաև դաշնակիցն էր պարսից Կյուրոս թագավորի, որը աժդհակի թշնամին էր։ Աժդհակը այս դաշնակցությունից շատ էր մտահոգվում և այնքան օրերով մտածում այդ ուղությամբ, որ մի օր էլ այնպիսի երազ է տեսնում, որ քրտնած ու սարսափահար վեր է թռնում։ Նա կեսգիշերին իր խորհրդականներին է կանչում և հեծկլտալով պատմում իր երազի մասին։ Երազում նա տեսած է լինում, որ գտնվում է հայոց լեռներից մեկի գագաթին, որտեղ խիստ սառնամանիք է։ Հանկարծ իր դիմաց հայտնվում է մի կին՝ բարձրահասակ և շատ գեղեցիկ։ Նա ծննդաբերության ցավերի մեջ է լինում և ծնում է երեք զավակ։ Երեքն էլ գեղեցկադեմ դյութազուններ։ Նրանցից մեկը նստում է առյուծի վրա և սլանում դեպի արևմուտք։ Երկրորդը նստում է ընձի վրա և գնում հյուսիս, իսկ երրորդը ահռելի վիշապը սանձած հարձակվում է Աժդահակի տերության վրա։ Հանկարծ Աժդահակը իր երազում հայտնվում է, իր ապարանքի տանիքին՝ Մարաստանի աստվածների հետ կանգնած, և մեկ էլ այդ կատաղի վիշապը գալիս է իրենց ուղությամբ։ Նա կռվի մեջ է մտնում դյուցազունի հետ, պարտվում և արնաքամ լինելով մեռնում։
Աժդահակը այդ երազը մեկնաբանում է այնպես, որ Հայկազյան Տիգրանը անակնկալ հարձակվելու է իրենց վրա։
Այս երազի մասին լսելուց հետո խորհրդականները տարբեր մտքեր են արտահայտում, թե ինչպես անեն, որ խուսափեն Տիգրան թագավորի հարձակումից։ Սակայն Աժդահակը ասում է, որ իր ասածը ամենից ճիշտն ու օգտակարն է։ Նա առաջարկում է Տիգրանի քնոջը՝Տիգրանուհուն կնության առնել, իսկ հետո տարբեր խարդախությունների դիմելով, Տիգրանի հարազատների միջոցով սպանել վերջինիս։
Եվ Աժդահակը անցնում է իր մտքերի իրագործմանը։ Նա նամակ է ուղարկում Տիգրան թագավորին, որտեղ նրան հայտնում է, որ բարեկամական կապերը առավել ամրապնդելու համար նա ցանկանում է կնության առնել Տիգռանի քրոջը՝ Տիգրանուհուն։ Տիգրանը ընդունում է է այդ առաջարկությունը և քրոջն ուղարկում Մարաստան։ Այնպեղ Աժդահակն ու Տիգրանուհին ամուսնանում են և Աժդահակը իր կանանց միջից որպես առաջին տիկին դասում է տիգրանուհուն։
Աժդահակը կնոջը տարբեր հերյուրանքներ է պատմում եղբոր մասին, նաև եղբոր կնոջ մասին։ Նա ասում է որ Զարուհին՝ Տիգրանի կինը նախանձում է Տիգրանուհուն, և ցանկանում է նրանց իշխանությունը զավթելու միջոցով տիրել Մարաստանին։ Տիգրանուհին, լինելով խորամանկ, հասկանում է ամուսնու մտքերը և սպասելիք դավադրությունը։ Նա սուրհանդակ է ուղարկում եղբոր մոտ և հայտնում ամուսնու մտադրության մասին։ Մի օր էլ Աժդահակը պատգամավոր է ուղարկում Տիգրանի մոտ, ում միջոցով ժամադրում է նրան սահմանագծին հանդիպելու։ Ասում է, որ պետք է հանդիպումը գաղտնի լինի, և ոչ ոք դրա մասին չիմանա։ Տիգրաննը արդեն տեղյակ էր Աժդահակի սպասվելիք քայլերից և որոշում է պատերազմ սկսել Աժդահակի դեմ։ Սակայն նա անմիջապես չի հարձակվում Մարաստանի վրա, քանի որ քույրը այնտեղ էր։ Երբ, վերջիվերջո Տիգրանին հաջողվում է դուրս բերել քրոջը Մարաստանից սկսվում է պատերազմը։ Այն բավական երկար է տևում և ավարտվում է միայն այն ժամանակ, երբ Տիգրանը սպանում է Աժդահակին։ Մարաստանից հազարավոր աղջիկների և տղաների գերի վերձրած Տիգրան Մեծը իր հետ բերում է Հայաստան և բնակեցնում Մասիսից արևելք ընկած տարածքներում։
Աժդհակի կնոջը՝ Անյուշին, և նրա երեխաներին կացություն է տալիս Նախչվանի ամրոցի մոտերքը երկրաշարժից ավիրված տարածքներում։

Համեմատել Երվանդ Սակավակյացին և Տիգրան Երվանդյանին:

Ըստ իս Երվանդ I Սակավակյանցն ու Տիգրան Երվանդյանը ուժերով և իրենց կատարած գործերով համարյա հավասար են, քանի որ Սակավակյանցն ուներ 40000 հետևակ և 8000 հետյալ զորք։ Նաև նրա օրոք թագավորության սահմանները հյուսիսում հասնում էին Կուր գետ և Սև ծով, արևելքում ՝ Մարաստան, հարավում՝ Հյուսիսային Միջագետք, իսկ արևմուտքում՝ Կապադովկիա։ Եվ այդպես նա ձևավորում է համահայկական երկրորդ թագավորությունը։ Իսկ Տիգրան Երվանդյանը Մովսես Խորենացու կարծիքով համարվում էր Հայկից և Արամից հետո ամենաքաջ Հայկազունին։ Նա կյուրոսին աջակից եղավ Մարաց իշխանությունը համար։ Հայաստանի սահմանները ընդարձակեց՝ հասցնելով մինչև հին բնակության սահմանների ծայրերը։

Ներկայացնել Քսենոփոնի հաղորդած տեղեկությւոնները Հայաստանի մասին:

Հույն պատմիչ Քսենոփոնը տեղեկացնում է, որ Ք․ ա․ 401թ․ Հայաստանի սատրապն էր Օրոնտեսը: Նա բարձր դիրք էր գրավում տերության մեջ։ Երվանդ II-ը հատել է սեփական պատկերով ոսկե, արծաթե և պղնձե դրամներ։
Ըստ Քսենոփոնի՝ Հայաստանի արևմտյան մասն ուներ իր կառավարիչը՝ Տիրիպազ անունով։ Նա ենթարկում էր Երվանդ II-ին։ Ամեն գյուղ ուներ իր գյուղապետը։ Քսենոփոնը նկարագրում է Հայաստանը որպես հարուստ տնտեսություն և հյուրընկալ ժողովուրդ ունեցող երկիր։ Նրա նկարագրությամբ չկաչ մի տուն, որտեղ իրենց չհյուրասիրեին բազմատեսակ խմիչքներով ու մսեղեն կերակուրներով։ Քսենոփոնը առաջին անգամ գարեջուրը տեսել է Հայաստանում։

22. Դիագրամներ 13.12 — 15.12

Մեծությունների հարաբերակցության ներկայացումը շրջանի մասերի միջոցով կոչվում է շրջանաձև դիագրամ։

Երբ անհրաժեշտ է լինում հետևել միաժամանակ երկու կամ ավելի մեծությունների փոփոխություններին, հարմար է օգտվել սյունակաձև դիագրամներից։

գ-ն

ա) թխկին
բ) թխկիներից, սոճիներից և կաղնիներից
գ) 65%
դ) 35%

ա) 65
բ) 75
գ) 260
դ) Հուլիսին

Проект — ,,Моя выдуманная новогодняя история,,

Новый год – веселый и радостный праздник для всех людей. Вот сейчас канон нового года, и совсем чуть – чуть осталось до этого заветного дня 31 декабря.

В преддверии Нового года я болела и лежала дома одна․․․ Вдруг мною овладело странное предчувствие того, что должно случиться что-то волшебное и радостное. Я хотела иметь настоящую лесную наряженную елку. Полузакрытыми глазами, лежа на кровати, я мечтала о том, как я буду наряжать ее, прекрасную лесную красавицу.  И вдруг звонок в дверь вернул меня к реальности. Пошла я открывать дверь։  у дверей стоит сам Дед Мороз, а рядом с ним  – елка моей мечты. От удивления я ничего не смогла выговорить.  Дед Мороз вошел в дом. Елку он поставил в самом видном месте гостиной. 

Дед Мороз заговорил со мной։

-Милая моя внученька, я знал о чем ты мечтала и принес твой подарок. Пусть все мечты деток сбудутся, а в мире пусть вечно царят мир и добро.  Я  спешу, ведь мне нужно повидать и других детишек.

И он внезапно исчез так же, как и появился. Я от удивления не могла очнуться, как вдруг гирлянды засветились всеми цветами радуги  на моей сказочной елке.

Как хорошо что есть такой праздник, когда все детские мечты сбываются.

Ածական, գործնական աշխատանքներ

1.Ընդգծել ածականները։

Այս գետի ափին, այս ուռենու տակ
Իմ մանկությունն է անցել երազուն,
Խաղացել է նա գետում այս հստակ,
Ոսկի է փնտրել այս տաք ավազում։
Նա թառել է այս ծառերին դալար,
Երկյուղով մտել այրերը այս մութ
Ու կածաններում այս օձագալար
Թափառել է նա մինչև մայրամուտ։
Եվ իր ծիծաղի ալիքներն է ջինջ
Տվել նա մի օր ջրերին այս խենթ,
Որ ուրախ երգով տարել ամեն ինչ
Ու, սակայն, ոչինչ չեն բերել էլ ետ

2.Գտնե՛լ այն ածականները, որոնց գերադրական աստիճանը
–գույն մասնիկով չի կազմվում։

Բարձր, մեծ, տաք, նվազ, թանկ, լավ, ուժեղ, ազնիվ, զվարթ, խոշոր, հին,
բարակ, կոշտ, ուրախ, նոր, քաղցր։

3. Գրե՛լ տրված գոյականներից յուրաքանչյուրին բնորոշող
երեք ածական։

Նկար- գեղեցիկ, նոր, ապշեցնող,

այգի- բերքառատ, ծաղկազարդ, օղակաձև

ծաղիկ- բուրավետ, գարնանային, թառամած

գիրք – հետաքրքիր, արկածային, նկարազարդ

գորգ- նախշազարդ, Հայկական, հնամաշ

երկիր – հարուստ, զարգացած, պաշտպանված

4.Տրվածներից որն է ածական:

Մոխիր
Դողդոջուն
Դողդոջյուն

Հոտավետ
Գեղջուկ
Պատճառ

Սանդուղք
Ժայռափոր
Տնակ

5.Ըստ կազմության` տրված ածականները բաժանի՛ր չորս խմբի:

պարզ – մեծ, ուժեղ, խոշոր, համեստ
ածանցավոր – հոտավետ, հոդային, սիրելի
բարդ – ալեծուփ, հորդառատ, ոսկեհուռ, ահեղամռունչ, մարդամոտ
բարդ ածանցավոր – առևտրական, միջմոլորակային

6.Ա խմբի գոյականներից ածականներ ստացի՛ր Բ խմբի ածականակերտ ածանցների միջոցով:

Ա. Տուն, իմաստ, գույն, ոսկի, երկաթ, համ:
Բ. Ան, դժ, յա, ատ, եղեն, եղ:

Անտուն, դժգույն, ոսկեղեն, երկաթյա, համեղ։

7.Տրված բայերից ածականներ կազմի՛ր և ընդգծի՛ր  ածականակերտ ածանցները:

Վստահել – անվստահ
համակրել – համակրելի
բացատրել – բացատրելի
դյութել – դյութիչ
գրավել – գրավիչ
հուզել – հուզիչ
բարկանալ – բարկացած
վախենալ – վախենալու
ամաչել – ամաչկոտ
պարծենալ – պարծենկոտ

8.Տրված բառակապակցությունների իմաստներն արտահայտի՛ր ածականներով  և ընդգծի՛ր ածականակերտ ածանցները:

Յոթ գյուխ ունեցող – յոթգլխանի
երկու երես ունեցող – երկերեսանի
երկու փող ունեցող – երկփողանի
եռանդով օժտված – եռանդուն
շատ բուրդ ունեցոդ – բրդոտ
գույն ունեցող – գունեղ
թևեր ունեցող – թևավոր
մեծ ուժ ունեցող – ուժեղ
երեք տարի (ամ) տևող – եռամյա
տասը տարեկան – տասնամյա

9.Կետերը փոխարինի՛ր ածականակերտ ածանցներով:

Անկենդան, դժկամ, չխոսկան, հայրական, կիսատ, փառավոր, վայրենի, աղի, արևելյան, երևանյան, ընկերական, կծու, ազդեցիկ, թրթռուն, հնչեղ, շաչյուն, խոհուն, դողդոջուն:

Ածական անուն

Ածականը առարկայի հատկանիշ ցույց տվող բառն է:  Պատասխանում է ինչպիսի՞, որպիսի՞, ո՞ր հարցերին։

Ածականները բաժանվում են երկու խմբի` որակական և հարաբերական:

Որակական ածականները ցույց են տալիս  այնպիսի հատկանիշ, որը հատուկ է տվյալ առարկային` գեղեցիկ նկար, կապույտ  երկինք, տաք  օր:

Որակական ածականներն ունեն համեմատության աստիճաններ. դրանք են՝ դրական, բաղդատական, գերադրական:

Դրական աստիճանը ածականի ուղիղ ձևն է, որը ցույց է տալիս առարկայի հատկանիշը առանց համեմատելու այլ առարկաների հետ։

Օրինակ՝  մեծ  տուն, խոշոր քաղաք։

Բաղդատական աստիճանը ցույց է տալիս առարկայի հատկանիշի ավել կամ պակաս լինելը նույն հատկանիշի նկատմամբ։

Կազմվում է ածականի դրական աստիճանին ավելացնելով ավելի, նվազ կամ պակաս բառերը:

Օրինակ՝ ավելի մեծ տուն, ավելի խոշոր քաղաք։

Գերադրական աստիճանը ցույց է տալիս առարկայի հատկանիշի գերազանց լինելը այլ առարկանների նույն հատկանիշից։Կազմվում է ածականի դրական աստիճանին ավելացնելով ամենից բառը կամ ֊ամենա նախածանցը կամ էլ ֊(ա)գույն վերջածանցը։ Օրինակ՝ ամենից մեծ տուն, ամենամեծ տուն, ամենախոշոր քաղաք, խոշորագույն քաղաք։

Սակայն կա որակական ածականների մի խումբ, որ չունի համեմատության աստիճան՝ պայմանավորված իմաստով։ Օրինակ՝ կույր, հղի, մերկ, բոբիկ, կաղ, ամայի,  այրի, համր, խուլ, որբ և այլն։

Հարաբերական ածականները ցույց են տալիս առարկայի կապը ուրիշ առարկաների հետ՝ երկաթե դուռ, ոսկյա բանալի, քաղաքական հայացքներ, :

Հարաբերական  ածականները սովորաբար ցույց են տալիս առարկաների ոչ համեմատելի հատկանիշ: Չի կարելի ասել` ավելի բրդե (վերարկու), ավելի լեռնային (լճակ) և այլն:

Ըստ կազմության՝ ածականները լինում են՝

1. պարզ՝ լայն, խոր, թանձր
2. բաղադրյալ, որոնք իրենց հերթին լինում են՝
   1. ածանցավոր՝ անբախտ, կլորավուն, ոսկե,
   2. բարդ՝ նրբիրան, բազմաշնորհ, երկնագույն,
   3. բարդ ածանցավոր՝ քաղաքագիտական, բարձրաշխարհիկՙ եռհարկանի։

 Ածական կազմող ածանցները կոչվում են ածականակերտ ածանցներ։

       Նախածանցներ
ամենա-
ան-
ապ-
դժ-
չ-
տ-
Վերջածանցներ

-ալի

-ական
-ային
-անի
-ավետ
-ավոր
-ատ
-ե
-ելի
-եղ
-ին
-կոտ
-յա
-ոտ
-ու
-ուն